"ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΑΜΟΣ ΚΑΙ ΛΕΥΚΑΔΙΟΣ ΧΕΡΝ": ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΤΑΚΗ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΕΑΝΝΑ ΜΑΡΤΙΝΟΥ 16.11.2025

Συνάντησα τον Τάκη Ευσταθίου την πιο κατάλληλη στιγμή: λίγο πριν την παράδοση της διδακτορικής μου διατριβής που αφορά τους έλληνες εικαστικούς καλλιτέχνες της διασποράς, κυρίως στη Νέα Υόρκη. Τον ευγνωμονώ για τη συμβολή του και για τις γνώσεις που μοιράζεται απλόχερα μαζί μου από την μακρόχρονη εμπειρία του στον εικαστικό χώρο σε Ελλάδα και Αμερική. Ως ελάχιστο ευχαριστώ ζωγράφισα το πορτρέτο του: "Τάκης Ευσταθίου", μελάνι σε χαρτί, Ελεάννα Μαρτίνου, 2025.

Ο ελληνοαμερικανός Τάκης Ευσταθίου (γεν. Αθήνα 1944, με ρίζες από τον Πόντο, τη Ρωσία και τη Μυτιλήνη) είναι γνωστός στην Ελλάδα περισσότερο για τη συμβολή του στην ανάδειξη του έργου του συγγραφέα Λευκάδιου Χερν (1850-1904), μια συμβολή που δεν περιορίστηκε μόνο στη Λευκάδα και για την οποία έλαβε βράβευση από τον αυτοκράτoρα της Ιαπωνίας. Ωστόσο, αυτό που δεν είναι ακόμα αρκετά γνωστό παρά μόνο στον εξειδικευμένο κύκλο του ελληνικού εικαστικού χώρου, είναι πως ο Τάκης Ευσταθίου είναι μάλλον ο πρώτος άνθρωπος που "επέστρεψε" στη χώρα μας πολλά έργα ελλήνων εικαστικών της διασποράς και που έδωσε την ευκαιρία στο ελληνικό κοινό να γνωρίσει το έργο τους δωρίζοντας μέρος των συλλογών του. Πρόκειται για έναν αυτοδημιούργητο έμπορο τέχνης, συλλέκτη και δωρητή που παραμένει ενεργός ανάμεσα σε Αθήνα και Νέα Υόρκη, όπου κατοικεί και εργάζεται ήδη από τα 19 του χρόνια, όταν μετακινήθηκε εκεί με πλοίο, με την οικογένειά του. Στην εικόνα τον βλέπουμε ως "George Washington" στο studio Mechikof για το New York Words Fair του 1964. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη το 1963, όταν ο 19χρονος Τάκης είχε μόλις ξεκινήσει την πρώτη του εργασία στο Μανχάτταν.

Είχα τη χαρά να επισκεφθώ πρόσφατα τη Λευκάδα μαζί με τον συλλέκτη, έμπορο τέχνης και δωρητή Τάκη Ευσταθίου, πλέον επίτημο δημότη χάρη στη δωρεά της συλλογής του για το συγγραφέα Λευκάδιο Χερν στο πρώην πολιτιστικό κέντρο Λευκάδας. Η πολύτιμη συλλογή του Τάκη Ευσταθίου για το Λευκάδιο Χερν (ή αλλιώς ονομαζόμενο Γιακούμο Κοϊζούμι) καθώς και τα προσωπικά αντικείμενα που έχει δωρίσει στο δήμο Λευκάδας, αυτή την περίοδο δεν στεγάζονται πουθενά λόγω εργασιών κατασκευής νέων κτιρίων του δήμου, με τη δέσμευση να παρουσιαστούν εκ νέου στο κοινό, μετά από σωστή επιμέλεια από άτομα συναφή με το αντικείμενο που έχει εξουσιοδοτήσει ο ίδιος για τη διαχείριση της δωρεάς του. Η εικόνα της εγκατάλειψης στο σπίτι όπου εργάστηκε ο ελληνοαμερικανός ζωγράφος, καταγόμενος από τη Λευκάδα Θεόδωρος Στάμος (31 Δεκεμβρίου 1922 έως 2 Φεβρουαρίου 1997) όταν επέστρεψε στη χώρα μας, είναι μάλλον αποκαρδιωτική όπως βλέπουμε στις παρακάτω εικόνες.

Το σπίτι του Θεόδωρου Στάμου εξωτερικά, ετοιμόρροπο, ημερομηνία φωτογραφίας 15 Νοεμβρίου 2025

Το εσωτερικό του σπιτιού, πρώην εργαστηρίου του καλλιτέχνη, σε κατάρρευση:

Εδώ, προσωπική φωτογραφία selfie στην είσοδο του σπιτιού του ζωγράφου Θεόδωρου Στάμου, 15.11.2025:

Εκτός από το σπίτι του Στάμου όπου μας μίλησε για τη συνεργασία του με το ζωγράφο ο Τάκης Ευσταθίου, επισκεφθήκαμε μαζί την τελευταία του κατοικία στους Τσουκαλάδες. Εκεί, τον βιντεοσκοπήσαμε και τον ρωτήσαμε για τη συνεργασία που είχε ο ίδιος με τον ελληνοαμερικανό καλλιτέχνη. Άλλωστε, ο συλλέκτης το 1985 φιλοξένησε ατομική έκθεση του Στάμου στη γκαλερί του Ericson στη Νέα Υόρκη. Στη φωτογραφία βλέπουμε την πρόσκληση, ενώ στη συνέχεια διακρίνουμε το εσωτερικό του σπιτιού του ζωγράφου, όταν ήταν ακόμα λειτουργικό.

Το σπίτι του Θεόδωρου Στάμου στη Λευκάδα, πριν την εγκατάλειψη. Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο Τάκη Ευσταθίου.

Επίσκεψη Ελεάννας Μαρτίνου στην τελευταία κατοικία του Θεόδωρου Στάμου. Φωτογραφία: Τάκης Ευσταθίου 16.11.2025

Στιγμιότυπο βιντεοσκοπημένης συνέντευξης του Τάκη Ευσταθίου στην Ελεάννα Μαρτίνου 16.11.2025

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΑΚΗ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ. Τσουκαλάδες, Λευκάδα, 16 Νοεμβρίου 2025.

Τ.Κ.Η επιθυμία του Στάμου ήταν όταν πεθάνει να τον βάλουν να κοιμηθεί αιώνια δίπλα στο Θεοδόση Σταματέλο, ο οποίος τον γνώρισε γύρω στο 1970 και ο Στάμος τον είχε πάρει σαν υπάλληλο για να βοηθάει με τα έργα του και για διάφορα άλλα θέματα που είχε δημιουργήσει ο Στάμος εδώ στη Λευκάδα. Τελικά έφυγε ο Στάμος το '97 το Φεβρουάριο μετά από μεγάλη ταλαιπωρία με την υγεία του λόγω του ότι κάπνιζε πάρα πολύ και έπινε ουίσκι και μετά από ένα χρονικό διάστημα, το 2005, απεβίωσε και αυτός. Ο Στάμος ξεκίνησε την πορεία του στη Νέα Υόρκη με γονείς από την Ελλάδα, ο πατέρας του από τη Λευκάδα ενώ η μητέρα του από τη Σπάρτη. Γνωρίστηκαν στο πρώτο ταξίδι που έκαναν οι οικογένειες στο καράβι και ο Θεόδωρος Στάμος γεννήθηκε το 1922.

Τάκης Ευσταθίου και Θεοδόσης Σταματέλος. Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο Τάκη Ευσταθίου.

Ε.Μ. Κύριε Τάκη Ευσταθίου, ο Στάμος πότε επέστρεψε στη Λευκάδα από τη Νέα Υόρκη; Πώς και πότε γνωριστήκατε; Τ.Ε. Γνωριστήκαμε το 1978 στο Μανχάτταν και ο Στάμος ήδη είχε επιστρέψει το '70 στην Ελλάδα και από τότε αποφάσισε να έρχεται και να μένει έξι μήνες στη Λευκάδα και έξι μήνες στη Νέα Υόρκη.

Ε.Μ.Ο ζωγράφος διατηρούσε εργαστήριο στη Λευκάδα; Τ.Ε. Εδώ κάποια στιγμή αγόρασε το σπίτι στην παραλία στη Λευκάδα και το είχε κάνει και στούντιο και έτσι εργαζόταν έξι μήνες στη Λευκάδα και έξι μήνες στη Νέα Υόρκη.

Ε.Μ. Πρόκειται για το ίδιο σπίτι που είδαμε προηγουμένως, που σήμερα βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση;Θα μπορούσαμε να δούμε και κάποιες φωτογραφίες από το αρχείο σας από την εποχή που το εργαστήριο ήταν ενεργό; Φαντάζομαι πόσο ωφέλιμο θα ήταν να διέθετε σήμερα η Λευκάδα μουσείο Θεόδωρου Στάμου με έργα και προσωπικά του αντικείμενα στο χώρο όπου εργάστηκε, ωστόσο το οίκημα βρίσκεται σε κατάρρευση. Τ.Ε.Δυστυχώς η διαθήκη δεν έγινε σωστά από την αδερφή του Στάμου. Ως αποτέλεσμα ο γιος του Θεοδόση Σταματέλου άδειασε ό,τι υπήρχε εσωτερικά στο σπίτι - εργαστήριο του Θεόδωρου Στάμου και τα πήγε στον Αη Γιάννη, όπου βρίσκεται το δεύτερο σπίτι του Στάμου που χρησιμοποιούσε ως εξοχικό και τώρα κατοικεί εκεί ο κληρονόμος.Είναι μια ιστορία που δεν μπορούμε να συζητήσουμε εδω.

Ε.Μ.Το εργαστήριό του αν κατάλαβα καλά ήταν μόνο στην παραλία, όχι στον Αη Γιάννη. Αν δηλαδή κάποιος θέλει να ανατρέξει ιστορικά για τη δουλειά του καλλιτέχνη θα επικεντρωθεί στο χώρο που χρησιμοποίησε ως εργαστήριο. Τ.Ε. Σωστά, ο χώρος όπου εργαζόταν ήταν αυτός που επισκεφθήκαμε στην παραλία, ενώ στον Αη Γιάννη πήγαινε να κάνει το μπάνιο του στη θάλασσα και να ξεκουράζεται.

Ε.Μ. Τα ατέρμονα Πεδία της Λευκάδας που έχει ζωγραφίσει, έχουν υλοποιηθεί εδώ στη Λευκάδα; Τ.Ε. Και στη Λευκάδα και στη Νέα Υόρκη

Ε.Μ. Και ανήκουν σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη; Τ.Ε. Ό,τι έργα έφτιαξε ο Στάμος στη Ελλάδα και τη συλλογή του από την Αμερική όπως και πράγματα που έφερε από τα ταξίδια του, όπως μάσκες που είχα δώσει κι εγώ με σκοπό να γίνει μουσείο, δυστυχώς δεν εκτίθενται. Το σπίτι έχει πλέον μετατραπεί σε ξερά ξύλα και κολώνες, σε ερείπιο. Ο Στάμος είχε και έργα άλλων καλλιτεχνών στη συλλογή του όπως Μαρκ Ρόθκο Βίκτορ Μπράουνερ, είχε πολλά έργα.

Ε.Μ. Το τελευταίο ταξίδι του Στάμου στην Ελλάδα ισχύει πως το έκανε μαζί σας; Τ.Ε. Ναι, είναι αλήθεια. Ο ίδιος δεν ήταν πολύ καλά στην υγεία του και χρειαζόταν μια παρουσία.

Ε.Μ. Μπορώ να ρωτήσω για το τελευταία του έκθεση στην Ιαπωνία στη Hiro gallery και για την επιθυμία του να τον αντιπροσωπεύσετε γιατί ο ίδιος δεν ήταν σε θέση να ταξιδέψει; Τ.Ε. Είχαμε προγραμματίσει να έρθει και ο ίδιος μαζί με τον βοηθό του τον Θεοδόση αλλά για λόγους υγείας δεν ήταν εφικτό. Αναγκαστικά πήγα εγώ το '96 όταν έγινε η έκθεση στη Hiro gallery στην Ιαπωνία.

Ε.Μ. Έδειξε τα γνωστά έργα του από μελάνι που παραπέμπουν σε γιαπωνέζικη καλλιγραφία; Τ.Ε. Αυτά τα είχε κάνει στις αρχές, είχε πάρει και κάποιο βραβείο για αυτά τη δεκαετία του '50. Εδώ βλέπουμε τη "Μεγάλη Παρασκευή".

Ε.Μ. Ο Θεόδωρος Στάμος είχε μελετήσει το έργο του συγγραφέα Λευκάδιου Χερν; Τ.Ε. Ναι και έτσι και εγώ με προτροπή του Στάμου έκανα την πρώτη μου "γνωριμία" με το έργο του Λευκάδιου.

Κλείνοντας, επισημαίνουμε πως ο Τάκης Ευσταθίου είναι μάλλον ο πρώτος που δώρισε σπάνια βιβλία του Λευκάδιου Χερν στη χώρα μας και τον "επέστρεψε" στον τόπο καταγωγής του, τη Λευκάδα, στο πρώην πολιτιστικό κέντρο του δήμου, που διέθετε έως πρόσφατα ξεχωριστό δωμάτιο για να στεγάζει τη συλλογή. Η Ιαπωνική Πρεσβεία επίσης διαθέτει προθήκη με βιβλία του συγγραφέα Λευκάδιου Χερν σε δωρεά του Τάκη Ευσταθίου. Σήμερα, στα αμερικανικά αρχεία τέχνης του Ινστιτούτου Smithsonian βρίσκονται τα αρχεία PTE Fine Art Records, 1953-2007, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και ένα βίντεο όπου ο Τάκης Ευσταθίου συνομιλεί με το Θεόδωρο Στάμο, ενώ έχουμε άδεια από τον ίδιο για αναλυτική καταγραφή της εργοβιογραφίας του στα εικαστικά. Σημείωση: στις παραπάνω εικόνες είδαμε έργα του Θεόδωρου Στάμου, κυρίως από την ενότητα "Ατέρμονα Πεδία" εμπνευσμένα από τη Λευκάδα.

Θεόδωρος Στάμος, Τάκης Ευσταθίου. Ericson gallery, Νέα Υόρκη.